Μια ομιλία διαφορετική από τις άλλες! Πόση αλήθεια αντέχεις;

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης συμμετείχε χθες στο συνέδριο «The Lyceum Project: AI Ethics with Aristotle», που πραγματοποιήθηκε στο Ωδείο Αθηνών.

Ο πρωθυπουργός εστίασε σε τρία βασικά ζητήματα: στην σχέση μεταξύ ανθρώπων και μηχανών, στο ποιος είναι ο ιθύνων νους και το τρίτο σχετίζεται με τη φιλοσοφική κληρονομιά και πώς αυτή μας βοηθά να κατανοήσουμε το περίπλοκο έργο, αλλά και τις περίπλοκες επιλογές που πρέπει να κάνουμε.

Μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε στις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης για τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Έχουμε το δικαίωμα ως άτομα να γνωρίζουμε αν μια απόφαση που επηρεάζει την ζωή μας έχει ληφθεί από μια μηχανή; Για τα νέα παιδιά στο ακροατήριο, αν ο έλεγχος των βιογραφικών σας γίνεται από έναν αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης, έχετε δικαίωμα να το γνωρίζετε αυτό; Και αν ναι, ποιες είναι οι συνέπειες αυτού; Δεν λέω ότι πρόκειται για καλή ή κακή πρακτική. Απλώς θέτω το ζήτημα, κάτι που συμβαίνει σήμερα, και ποιες είναι οι επιπτώσεις καθώς ανοίγουμε αυτή την σφαίρα δυνατοτήτων. Ποιες είναι οι επιπτώσεις στις σχέσεις εμπιστοσύνης, οι οποίες είναι τόσο σημαντικές στις ανθρώπινες κοινότητες; Μπορούμε να εμπιστευόμαστε άτομα. Εμπιστευόμαστε ο ένας τον άλλον επειδή αναπτύσσουμε δίκτυα σχέσεων. Μπορούμε να εμπιστευτούμε τις μηχανές; Τι σημαίνει εμπιστοσύνη όταν αλληλεπιδράτε με μια μηχανή;» σημείωσε.

Ο πρωθυπουργός μίλησε μίλησε για νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται στο επίπεδο της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία κινείται εξαιρετικά γρήγορα και είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει αντιληπτή από όλους.

«Πρέπει να σκεπτόμαστε το κίνητρο πίσω από την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης», υπογράμμισε ο πρωθυπουργός και σε άλλο σημείο ανέφερε:

«Τι θα γινόταν αν αντικαθιστούσαμε όλες αυτές τις διαδικασίες με μηχανές που κάνουν τη ζωή μας ευκολότερη; Τι θα σημαίνει αυτό, εν τέλει, όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλός μας έχει “προγραμματιστεί” από την εξέλιξη σε βάθος εκατομμυρίων ετών; Μήπως παρακάμπτουμε τον τρόπο με τον οποίο έχουμε αναπτυχθεί βιολογικά, στερώντας από τον εγκέφαλό μας ορισμένες σημαντικές γνωστικές λειτουργίες, που είναι απολύτως κρίσιμες;».

«Ποιός είναι ο ιθύνων νους πίσω από αυτή την εξέλιξη. Ποιος αναπτύσσει αυτή την τεχνολογία; Και για ποιο σκοπό;», αναρωτήθηκε ο πρωθυπουργός!

Αναλυτικά η ομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη:
«Σας ευχαριστώ, Καθηγητή Νούνεση, που με προσκαλέσατε σε αυτή την εκδήλωση, που ελπίζω ότι θα είναι η πρώτη από πολλές που θα πραγματοποιηθούν εδώ, σε αυτό το αμφιθέατρο, δίπλα στο Λύκειο του Αριστοτέλη, σε μια εποχή που πιστεύω ότι αυτού του είδους οι συζητήσεις είναι πιο επίκαιρες από ποτέ.

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω λέγοντας ότι είναι τιμή μου να παρακολουθήσω σήμερα αυτό που ελπίζω ότι θα είναι μια συναρπαστική συζήτηση μεταξύ δύο εξαιρετικών επιστημόνων, του John Tasioulas από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και του Josiah Ober από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Τυχαίνει να γνωρίζω τον Josh επί πολλά χρόνια, καθώς, για όσους από εσάς δεν το γνωρίζετε, κατέχει την έδρα Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Είναι ένας επιστήμονας που έχει μελετήσει την αθηναϊκή δημοκρατία ενδελεχώς, έχει γράψει γλαφυρά για τη σημασία της σήμερα, σε αυτές τις εποχές των προκλήσεων για τη δημοκρατία. Θεωρώ ιδιαίτερα συναρπαστικό το γεγονός ότι αγκαλιάζει με μεγάλο ενθουσιασμό την πρόκληση να συνδέσει την αναστάτωση που έχει προκαλέσει η τεχνητή νοημοσύνη με την κλασική σοφία που προήλθε από αυτή τη μεγάλη πόλη πριν από 2.500 χρόνια.

Και βέβαια, τα συγχαρητήριά μου στον “Δημόκριτο” και στο World Human Forum για τη διοργάνωση μιας, πιστεύω, πολύ ενδιαφέρουσας συζήτησης. Σκέφτηκα, εισαγωγικά, να μοιραστώ μαζί σας μερικές σύντομες σκέψεις σχετικά με τις απαντήσεις που θα προσδοκούσα να λάβω από αυτή τη συζήτηση, ως υπεύθυνος χάραξης πολιτικής.

Επιτρέψτε μου να κάνω τρεις γρήγορες παρατηρήσεις, επισημαίνοντας ότι -δεν πρέπει να το ξεχνάω- ήμουν κι εγώ στο Στάνφορντ πριν από 31 χρόνια, σε μια εποχή που ο παγκόσμιος ιστός έκανε τα πρώτα του βήματα, μόλις που είχαμε κινητά τηλέφωνα και βέβαια η τεχνητή νοημοσύνη ήταν ακόμη κάτι για το οποίο έγραφαν συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας.

Το πρώτο θέμα είναι πολύ βαθύ, ουσιαστικό, φιλοσοφικό: η σχέση μεταξύ ανθρώπων και μηχανών. Θυμάμαι όταν σπούδαζα στο Χάρβαρντ για το πτυχίο μου στη διοίκηση επιχειρήσεων, αμέσως μετά την αποχώρησή μου από το Στάνφορντ. Ναι, έκανα αυτό το λάθος, δεν έμεινα στη Δυτική Ακτή. Αλλά όλοι είμαστε άνθρωποι, όλοι κάνουμε λάθη. Θυμάμαι ότι εκείνη την εποχή διαβάζαμε ένα βιβλίο με τίτλο “In the Age of the Smart Machine”. Ήταν οι μέρες που το διαδίκτυο έκανε τα πρώτα του βήματα.

Ασφαλώς, αυτή η συζήτηση, η σχέση μεταξύ ανθρώπου και τεχνολογίας είναι μια παλιά συζήτηση. Αλλά το ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε τώρα είναι αν υπάρχει κάτι ριζικά διαφορετικό όσον αφορά στην επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης, σε σύγκριση με τις προηγούμενες τεχνολογικές επαναστάσεις. Πιστεύω ότι υπάρχει κάτι διαφορετικό, επειδή για πρώτη φορά έχουμε εργαλεία που μπορούν ουσιαστικά να προσομοιώσουν όλο και περισσότερες από τις πραγματικές εκφάνσεις της ανθρώπινης νοημοσύνης.

Αυτό δεν έχει συμβεί ποτέ στο παρελθόν. Μπορούμε τώρα, όταν μιλάμε με τους ειδικούς για την τεχνητή νοημοσύνη, να οραματιστούμε μια μορφή μηχανικής μάθησης που καλύπτει όλο το φάσμα των ανθρώπινων γνωστικών ικανοτήτων. Δεν συζητάμε μόνο το να εκτελούν εργασίες καλύτερα από τους ανθρώπους, ώστε να μας βοηθούν στην επαγγελματική μας δραστηριότητα, αλλά το να γράφουν καλύτερη μουσική, να ζωγραφίζουν, να συζητούν, να συμμετέχουν σε φιλοσοφικές συζητήσεις. Αυτό ήταν προνόμιο του ανθρώπινου είδους. Αυτό μας κατέστησε διαφορετικούς από τον κόσμο γύρω μας.

Αυτό αλλάζει τώρα. Δημιουργεί μια εντελώς νέα πραγματικότητα, που μας αναγκάζει να επαναπροσδιορίσουμε την σχέση μας με την τεχνολογία, η οποία έχει αποκτήσει ανθρώπινα χαρακτηριστικά όταν μιλάμε για την ίδια τη νοημοσύνη. Φυσικά, αυτό εγείρει βαθιά ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο που θα έχει ο άνθρωπος στην εργασία ή στην ανάπαυση. Τεράστιες επιπτώσεις όσον αφορά τη φύση του εργατικού δυναμικού και τις θέσεις εργασίας που θα αντικατασταθούν από την τεχνητή νοημοσύνη. Όλα αυτά είναι μνημειώδεις προκλήσεις, για τις οποίες πρέπει πραγματικά να σκεφτούμε σε βάθος.

Το δεύτερο σημείο που ήθελα να θίξω έχει να κάνει με το ποιος είναι ο ιθύνων νους πίσω από αυτή την εξέλιξη. Ποιος αναπτύσσει αυτή την τεχνολογία; Και για ποιο σκοπό; Είναι αυτό μόνο προνόμιο της επιστημονικής έρευνας; Είναι κάτι που αναπτύσσεται στα πανεπιστήμια προς όφελος της ανθρωπότητας και της έρευνας γενικότερα; Μάλλον όχι.

Πρόκειται πλέον για μια διαδικασία που καθοδηγείται από την αγορά. Η ανάπτυξη αυτών των τεχνολογιών έχει ως κινητήρια δύναμη μερικές πολύ μεγάλες εταιρείες, με σχεδόν απεριόριστους πόρους, που έχουν τη δυνατότητα να προσλαμβάνουν οποιονδήποτε λαμπρό νου, από οποιοδήποτε πανεπιστήμιο. Το κάνουν αυτό επειδή είναι επιχειρήσεις με στόχο το κέρδος (Δεν τους ενδιαφέρει το κέρδος . Επομένως, πρέπει να σκεφτούμε καλά το κίνητρο πίσω από αυτές τις εξελίξεις, που επηρεάζουν τις ζωές όλων μας.

Βέβαια, πρέπει επίσης να καταλάβουμε. Δεν είμαι μηχανικός, αλλά θαρρώ έχω προσπαθήσει να διαβάσω πολλά για την τεχνητή νοημοσύνη. Έχουμε το προνόμιο στην Ελλάδα να έχουμε μια εξαιρετική Επιτροπή υψηλού επιπέδου που με συμβουλεύει για την τεχνητή νοημοσύνη, οπότε εκπαιδεύομαι για να καταλάβω τι πραγματικά μου λένε αυτοί οι άνθρωποι. Μου φαίνεται, όμως, ότι υπάρχουν ελάχιστοι άνθρωποι στον κόσμο που πραγματικά καταλαβαίνουν αυτά τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα. Αυτό, θα έλεγα, θα μπορούσε να αποτελέσει λόγο ανησυχίας. Την ίδια στιγμή, όταν οι εξελίξεις είναι τόσο ραγδαίες, δεν είμαι καν σίγουρος ότι οι επιστήμονες που τα αναπτύσσουν κατανοούν πλήρως τις επιπτώσεις του πώς λειτουργούν αυτοί οι αλγόριθμοι.

Χωρίς να πιστεύουμε σε ένα μέλλον όπου οι μηχανές θα καταλάβουν τον κόσμο και θα μας εξαλείψουν όλους, αυτό θα πρέπει να αποτελεί λόγο για να ανησυχούμε. Αν η λογική είναι το κέρδος, τότε η ταχύτητα είναι το ζητούμενο. “Όσο πιο γρήγορα κινηθούμε, τόσο το καλύτερο”. Αν δείτε τις αποτιμήσεις των αγορών γι’ αυτές τις εταιρείες, υπάρχει λόγος να επιδιώκεται η ταχύτητα.

Αλλά έχουμε, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τον χρόνο να σταματήσουμε και να σκεφτούμε τι είναι αυτό που κάνουμε; Αυτή είναι πιθανώς η πιο καλή και αγαθή εκδοχή, διότι υπάρχει μια άλλη εκδοχή με μεγαλύτερο, θα έλεγα, κρατικό έλεγχο. Μια πιο κρατικιστική προσέγγιση απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη, όπου μπορεί να αντιληφθεί κανείς την τεχνητή νοημοσύνη ως όπλο εναντίον των γεωπολιτικών του αντιπάλων.

Και σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει λόγος να διακόψει κανείς, να κάνει παύση, επειδή επιδιώκει να αποκτήσει κάποιου είδους ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε αυτόν τον νέο ψυχρό πόλεμο, ο οποίος ορίζεται από την τεχνολογία.

Πού μας αφήνει αυτό, ειδικά εμάς στην Ευρώπη; Προσπαθούμε να ακολουθήσουμε μια πιο αξιακή προσέγγιση στην κατεύθυνση έξυπνης ρύθμισης της τεχνητής νοημοσύνης.

Η τρίτη παρατήρησή μου, η οποία μας φέρνει στη σημερινή συζήτηση, σχετίζεται με τη φιλοσοφική κληρονομιά και πώς αυτή μας βοηθά να κατανοήσουμε το περίπλοκο έργο, αλλά και τις περίπλοκες επιλογές που πρέπει να κάνουμε. Δεν έχω μελετήσει σε βάθος τον Αριστοτέλη, αλλά έχω διαβάσει πολλά έργα του, και πιστεύω ότι ως στοχαστής που εξετάζει τη σχέση μεταξύ της ανθρώπινης φύσης, της ηθικής και της πολιτικής κοινότητας, ναι, υπάρχουν πολλά που ίσως μπορεί να μας διδάξει, παρέχοντας ένα εννοιολογικό και φιλοσοφικό πλαίσιο για να σκεφτούμε αυτά τα βαθιά προβλήματα.

Τι θα σκεφτόταν ο Αριστοτέλης για μια ζωή στην οποία δεν θα χρειαζόταν πλέον να εργαζόμαστε, επειδή τη δουλειά μας θα την έκανε μια μηχανή; Θα ήταν αυτή μια καλή ζωή; Θα ήταν μια “πλούσια” ζωή; Πιθανώς γνωρίζουμε την απάντηση. Ήταν ένας στοχαστής παθιασμένος με την ικανότητα και την ευθύνη να ζούμε μια ζωή που μας “γεμίζει”. Σε αυτές τις επιλογές που κάνουμε σχετικά με το πώς χρησιμοποιούμε την τεχνολογία, πιστεύω ότι θα βρούμε πολλά ερεθίσματα στη σκέψη του.

Προσωπικά συμφωνώ με εκείνους που θεωρούν την τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, ως ένα ευφυές εργαλείο. Ένα εργαλείο, όχι έναν συνάδελφο, όχι έναν φίλο, όχι έναν πολίτη. Γιατί πού μας οδηγεί αυτό; Κάποια στιγμή, τα ρομπότ θα έχουν δικαίωμα ψήφου, αν τα αναγνωρίσουμε ως πλήρως ανεξάρτητα. Μπορεί να ακούγεται παράλογο τώρα, αλλά αν δεν θέσουμε τα πρέποντα όρια σήμερα, αυτά είναι ερωτήματα που μπορεί πραγματικά να μας προκαλέσουν προβλήματα στο μέλλον. H δυστοπική εικόνα ενός μέλλοντος στο τελευταίο μυθιστόρημα του Ishiguro, “Η Κλάρα και ο Ήλιος”, όπου έχουμε ένα ρομπότ, ουσιαστικά ένα ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης, ως φίλο και σύντροφο, δεν απέχει τόσο πολύ από την πραγματικότητα σήμερα.

Το τελευταίο σημείο που θέλω να θίξω, φυσικά, ένα κρίσιμο ερώτημα που είμαι σίγουρος ότι θα θελήσετε να σχολιάσετε: οι επιπτώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έχουμε το δικαίωμα ως άτομα να γνωρίζουμε αν μια απόφαση που επηρεάζει τη ζωή μας έχει ληφθεί από μια μηχανή; Για τα νέα παιδιά στο ακροατήριο, αν ο έλεγχος των βιογραφικών σας γίνεται από έναν αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης, έχετε δικαίωμα να το γνωρίζετε αυτό; Και αν ναι, ποιες είναι οι συνέπειες αυτού;

Δεν λέω ότι πρόκειται για καλή ή κακή πρακτική. Απλώς θέτω το ζήτημα, κάτι που συμβαίνει σήμερα, και ποιες είναι οι επιπτώσεις καθώς ανοίγουμε αυτή τη σφαίρα δυνατοτήτων. Ποιες είναι οι επιπτώσεις στις σχέσεις εμπιστοσύνης, οι οποίες είναι τόσο σημαντικές στις ανθρώπινες κοινότητες; Μπορούμε να εμπιστευόμαστε άτομα. Εμπιστευόμαστε ο ένας τον άλλον επειδή αναπτύσσουμε δίκτυα σχέσεων. Μπορούμε να εμπιστευτούμε τις μηχανές; Τι σημαίνει εμπιστοσύνη όταν αλληλεπιδράτε με μια μηχανή;

Αλλά δεν υπάρχει καμία ακμάζουσα κοινότητα, ξεκινώντας από την αρχαία Αθήνα και τις πόλεις-κράτη μέχρι την σύγχρονη επιτυχία της φιλελεύθερης δημοκρατίας, που να μην ακμάζει με την έννοια της εμπιστοσύνης. Αλλά η εμπιστοσύνη προϋποθέτει δίκτυα συναναστροφής, τα οποία δεν είμαι σίγουρος ότι μπορούμε απαραίτητα να αναπτύξουμε με μηχανές.

Το τελευταίο θέμα που με απασχολεί, το οποίο σχετίζεται περισσότερο με τη βιολογία και την ιατρική παρά με την ηθική και τη φιλοσοφία, έχει να κάνει με τη γνωστική ανάπτυξη. Όταν ήμουν στο Στάνφορντ, πριν από 31 χρόνια, πήρα έναν φίλο μου και διασχίσαμε τις ΗΠΑ με αυτοκίνητο. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε η εφαρμογή Google Maps. Χρησιμοποίησα κανονικούς χάρτες. Ο εγκέφαλός μας αναπτύχθηκε σε βάθος εκατομμυρίων ετών και η χωρική κατανόηση και ο προσανατολισμός είναι ένα σημαντικό στοιχείο της γνωστικής ανάπτυξης.

Τι θα γινόταν αν αντικαθιστούσαμε όλες αυτές τις διαδικασίες με μηχανές που κάνουν τη ζωή μας ευκολότερη; Τι θα σημαίνει αυτό, εν τέλει, όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλός μας έχει “προγραμματιστεί” από την εξέλιξη σε βάθος εκατομμυρίων ετών; Μήπως παρακάμπτουμε τον τρόπο με τον οποίο έχουμε αναπτυχθεί βιολογικά, στερώντας από τον εγκέφαλό μας ορισμένες σημαντικές γνωστικές λειτουργίες, που είναι απολύτως κρίσιμες;

Γνωρίζουμε τι σημαίνει να γράφει κανείς μια ωραία έκθεση και πόσο σημαντικό είναι να συνθέτει κείμενο. Αλλά η αλήθεια είναι ότι τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα το κάνουν αυτό μάλλον εξίσου καλά με εμάς, ή και καλύτερα. Ο πειρασμός να σταματήσει κανείς να γράφει και απλώς να χρησιμοποιήσει έναν αλγόριθμο είναι υπαρκτός. Ίσως δεν πρέπει να κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας, αυτό συμβαίνει, κι όχι μόνο στο εκπαιδευτικό σύστημα. Αλλά ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αυτών των ζητημάτων;

Μπορώ, πιστεύω, να βάλω μία τελεία εδώ, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα και αυτό το μέρος έχουν ρόλο να παίξουν σε αυτές τις συζητήσεις, όσον αφορά στη σύνδεση -είναι ένας όρος που η αδελφή μου, η Αλεξάνδρα, έχει επινοήσει- της προγονικής νοημοσύνης και της τεχνητής νοημοσύνης. Υπάρχει φυσική σύνδεση; Πιστεύω ότι υπάρχει. Γι’ αυτό θεωρώ ότι αυτοί οι διάλογοι έχουν μεγάλη αξία.

Θα ήθελα πολύ να δω αυτή την εκδήλωση να γίνεται μια ετήσια παγκόσμια συνάθροιση στοχαστών από πολλά επιστημονικά πεδία, που σκέφτονται σε βάθος αυτά τα ερωτήματα. Ευελπιστώ ότι θα κάνουμε μια καλή αρχή εδώ σήμερα. Σίγουρα αυτό θα έχει την πλήρη υποστήριξή μου και της Επιτροπής για την τεχνητή νοημοσύνη που συγκροτήσαμε. Είμαι βέβαιος ότι η συζήτηση που θα ακολουθήσει θα είναι πολύ συναρπαστική. Σας ευχαριστώ και πάλι πολύ που βρίσκεστε σήμερα εδώ»