Cmentarz żydowski w Warszawie

Największy cmentarz żydowski w województwie mazowieckim, drugi co do wielkości w Polsce (po nowym cmentarzu w Łodzi) i jeden z największych na świecie. Cmentarz jest położony na warszawskich Powązkach przy ul. Okopowej 49/51, w dzielnicy Wola, obok nekropolii innych wyznań.

Cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 33,5 ha, znajduje się na nim około 200 tysięcy nagrobków (macew) stanowiących jeden z najcenniejszych zabytków małej architektury Warszawy i Polski. Teren cmentarza jest podzielony na kwatery: ortodoksyjną, postępową, dziecięcą, porządkową, wojskową i gettową, a w ortodoksyjnej jeszcze na kobiecą i męską oraz specjalną do chowania świętych ksiąg. Nekropolia jest czynna i służy żydowskiej społeczności Warszawy i okolic.

W 1806 zarząd warszawskiej gminy żydowskiej wystąpił do rządu z prośbą o zgodę na urządzenie za rogatkami Wolskimi cmentarza dla ludności żydowskiej. Zgoda została wydana w tym samym roku, po czym natychmiast przystąpiono do urządzania cmentarza. Powołano wówczas bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza, które administrowało nekropolią, a w swoich decyzjach było niezależne i w pełni autonomiczne. Do celów pochówkowych cmentarz został otworzony pod koniec tego samego roku.

Pierwszą oficjalnie pochowaną osobą był Nachum, syn Nachuma z Siemiatycz (zm. 6 grudnia 1806). Jego nagrobek, wykonany prawdopodobnie w 1807 nie zachował się do dnia dzisiejszego. Pierwszą kobietą pochowaną była Elka Junghoff z domu Mulrat[2], córka Jehudy Leiba Mulrata z Kalisza, żona kupca Kacpra Jezechiela Junghoffa. Data śmierci wyryta na jej nagrobku, 26 listopada 1804, jest prawdopodobnie błędna, gdyż wówczas pochówek odbyłby się dwa lata przed oficjalnym otwarciem cmentarza. Najstarszy znany zachowany nagrobek należy do Sary, córki Eliezera (zm. 8 września 1807).

Przez wiele lat cmentarz był traktowany jako elitarny i był wykorzystywany przez bogatszą społeczność żydowską. Pochówki uboższych Żydów kierowano na cmentarz na Bródnie. W 1824 dokonano pierwszego rozszerzenia cmentarza. W latach 20. XIX wieku władze carskie powołały Dozór Bożniczy, któremu podporządkowano Administrację Pogrzebową spełniającą dokładnie te same zadania co bractwo pogrzebowe. Sytuacja mocno zbulwersowała członków Chewra Kadisza, który nie chcieli dopuścić do oddania funkcji administrowania cmentarzem. Cała procedura przejęcia cmentarza przez Administrację trwała do 1850.

Po tym roku dokonano skromnej estetyzacji cmentarza, posadzono nieliczne drzewa, ogrodzono niektóre kwatery, a całość ogrodzono prowizorycznym, drewnianym parkanem. W latach 1856–1857 powołano specjalną komisję, która postulowała budowę nowego domu przedpogrzebowego, wyznaczenie alejek oraz posadzenie drzew.

W 1828 został wzniesiony pierwszy dom przedpogrzebowy, ale już po trzech latach w 1831 został doszczętnie spalony przez wojska rosyjskie. Rok później wzniesiono nowy, murowany dom przedpogrzebowy, który rozbudowano w 1854. W 1840 i 1848 po raz kolejny dokonano rozszerzenia nekropolii. W 1873 za zgodą władz miejskich wybudowano mały most nad okopami, co ułatwiło konduktom pogrzebowym dotarcie na cmentarz prosto z ulicy Gęsiej. W 1860, 1863 i 1869 dokonano ostatnich rozszerzeń cmentarza. W 1885 postanowiono przenieść bezpłatne pogrzeby na cmentarz na Bródnie, co miało zaoszczędzić powierzchnię cmentarza oraz finanse, które przeznaczano na tego typu pochówki.

Po zniwelowaniu w 1875 wału Lubomirskiego i przeprowadzeniu w jego miejscu ulicy Okopowej w 1887 nekropolia została włączona w granice administracyjne Warszawy.

W 1877 z inicjatywy zamożnych członków warszawskiej gminy żydowskiej, wybudowano okazały, późnoklasycystyczny budynek mieszczący synagogę oraz dwa domy przedpogrzebowe. Lewy przeznaczony dla zmarłych mężczyzn, a prawy dla kobiet. Na piętrze mieszkał rabin z rodziną. Całość zaprojektował architekt Adolf Schimmelpfennig. W 1882 przed budynkiem wzniesiono studzienkę.

W drugiej połowie XIX wieku otworzono specjalną szkółkę ogrodniczą, dzięki której na cmentarzu posadzono wiele pięknych i ozdobnych drzew. W 1913 potwierdzono zapis dzielący cmentarz na cztery części, co przynajmniej w małym stopniu zmniejszyło konflikty między Żydami ortodoksyjnymi a postępowymi. Między tymi grupami dochodziło również do kilku innych konfliktów, m.in. w sprawie niehebrajskich napisów na nagrobkach, długości przetrzymywania zwłok w domu przedpogrzebowym czy wystawiania ciała zmarłego na katafalku.

Kiedy po zakończeniu I wojny światowej cmentarz został zupełnie zapełniony, wykorzystano system nasypów polegający na usunięciu nagrobków w kwaterze dziecięcej i usypaniu minimum 1 metra nowej warstwy ziemi na miejscach pochówku mających powyżej 50 lat. Było to konieczne z powodu ciasnoty i braku możliwości powiększenia terenu cmentarza. Jak dotąd dokonano 14 takich nasypów.

Info: Wikipedia